Txiolandian Zigor Garroren gomendio musikal bati kasu egin ostean, The Cult taldearen 1987ko Electric album itzelaren baitan ezusteko sample bikain bat topatu genuen, noiz eta 2022ko apirilean!! Inoiz ez omen da berandu, #diotenez.
Intro horrek beste bat gogorarazi zigula jakiteak ez zaitu harrituko, ezta? Loop zoragarri bat bereizi, telefono tonu baten soinua erantsi eta…horratx!
1991ean “El chico más pálido de la playa de Gros” bilduma agertu zen, Pochen omenezko diskoa, eta Negu Gorriakek Derribos Arias taldearen Dios Salve al Lehendakari (1982) abestiaren bertsio euskaratua egin zuen diskorako (bueno, akaso Siniestro Totalek 1986an egindako bertsiotik hurbilago dago?). Lagunduko diguzue bertako sanpleak kokatzen?
Elementu desberdinak ditugu hemen. Hasteko, garai honetan oraindik bateria programatuekin aritzen ziren NGkoak. Bestetik, 0:55 eta 1.02 artean efektu tetriko bat azaltzen da (ziurrenik gitarra batekin egindakoa). Ez dakigu bi horiek sanpleak diren edo taldeak ekoiztutako elementuak, baina aldiz kanta amaieran agertzen diren beste hauek ziur badirela.
Felipe Gonzalez agertzen zaigu “para gobernar lo que sirve es partir el bacalao” esaten. 80ko hamarkada amaieran esan omen zuen baina ez dugu oraindik grabazio hori (bideo zein audioa, berdin zaigu) topatu blogean jartzeko. Segidan gitarra elektriko gogor eta azkar bat agertzen da, sanpleatua iruditzen zaiguna. Eta azkenik abesti koral bat azaltzen da.
Jarraitu #LagunduNGsamples: Jainkoak Gorde Beza Lehendakaria irakurtzen
1989an Spike Lee zinema zuzendariak bere lan interesantenetako bat argitataru zuen, Do The Right Thing (Eginzazu Behar Duzuna). Handik urtebetera filme honen istorioa laburbildu zuen Negu Gorriak haien Radio Rahim abestian, eta nola ez pelikulatik sanple pare bat hartu zituzten. Gaurkoan, abestiaren amaiera aldean (3:12 eta 3:17 minututan hain zuzen) entzun daitekeen “do the right thing” esalditxoa erreskatatu nahi dugu:
Brooklyneko Bedstuy auzoaren bihotzean bizi den eta “alkatea” esaten dioten auzokideak esaten du esaldia filmean, nahiz eta gero NGkoek pitch moldaketa egin zioten kantuan txertatzeko. Trailerraren ere agertzen da esaldia, justo amaieran:
Koka gaitezen: 80ko hamarkada bete-betean gaude (1986?) eta Tolosako zezen plazan bi koloso beraien indarrak neurtzeko prest dira; batetik Olasagasti eta bestetik Mindegia. Alabaina, bazen hirugarren bat: Kaki Arkarazo. Unean zeukan lanak hala eskatuta, enborpean mikroa kokatu zuen, handik gutxira Kortaturen “Kolpen-kolpe” kantaren introa izango zena grabatuz. Bertako aizkorakada bat da gerora besteak beste “Dallas-Euskadi 1963” piezan entzungo duguna, baita Fermin Muguruzaren hurrengo egitasmo ia guztietan ere. Ez da ez, sanple kamutsa gero! Kronologikoki bidaia eginez gero, 1988tik hasiko gara.
Handik 5 urtera, Negu Gorriak taldearen ikur izango ziren aizkoren hotsak, diskoen atmosferan jarraitzen zuen zorrotz.
NG aroa pasata ere, Ferminen inguruan jarraitzen zuten soinu lehor eta azkarrek.
Sanple hau azaltzeko buelta ederra eman behar dugu. Jatorria Charles Wright & the Watts 103rd Street Rhythm Band taldeak 1970ean grabatutako Express Yourself kanta mundiala da. Gurera askotan ekarri dugun NWA taldeak bere hip hop bertsio bikaina egin zuen 1988an, eta Negu Gorriakek beren 1996ko Salam Agur diskan ere NWAren bertsioa bertsionatu zuten. Onaino, dena ongi. Baina ondo fijatu ezkero, bada 103 kaleko bandaren eta Negu Gorriaken bertsioan, tronpeteo eder bat, NWA taldeko bertsioan ez dena inondik ageri. Tronpeteo hori Negu Gorriakek lehenago ere sanpleatu zuen 1990. urtean Hator Hator kaleratu zutenean:
Argi entzun daiteke, sanpleatutako zatia 1:31 segunduan, eta ez, ez dira 103 Street Rythm Band-ekoak eta ezta ere NWA taldekoak. Hau Kurtis Blow izan zen, 1988an argitaratu zuen Back by Popular Demand diskoan kaleratu zuen Express Yourself abestiaren moldaketan:
“Hipokrisiari Stop!” izeneko zuzeneko diskaren sarrerak ere gurean aipamen bat merezi du. Izan ere, “¿Cando se xoga á pelota aquí?” introak taldearen erreferente izan zen Public Enemy sanpleatzen baitu, zehazki beraien “Shut’em down”; erreparatu erritmoari:
Bilboko 1993. urteko kontzertuaren diska, era honetan aurkeztu ziguten:
Original Concepten sanpleek hainbesteko garrantzia eta lekua dute “No problem” kantuan, non diska beltzeko hurrengo kantan ere eragina duten. Kasu honetan, “Sabel hiztunaren ordu ikaragarria”ri egokitu zitzaion. Hasieratik zerabilkien basearen funtsa OCren kantaren bukaerako (3. minutua, 10. segundua) berbera da beste abiadura batean izan arren:
Entzun orain kanta hasieran leku hartzen duen basea:
«NG Brigada Peligros» den anabasa goxo horretan, badira joan etorrian dabiltzan ahots ezberdin batzuk…12. segundotik 19.era doan koruari arreta jarriko diogu sarrera honetan.
Topatu dugun bertsiorik antzekoena Maceo Parker saxofoijolearen zuzeneko itzel honetan entzun dugu guk. Bertatik aterata dirudi, ezta? Adi 3. minututik aurrerako ahotsei.
Sarrera hau NAIZ Irratiak idatzi zuen 2021/07/09-an.
Iñigo anaia zendu zenetik Fermin Muguruzak ez du elkarrizektarik eman, baina hori aldatzeko nahikoa arrazoi ona iruditu zaio Telmo Trenorren ∫ateliteak saioko gonbidapena. Negu Gorriak-en samplegintza aztertu dute beste bi adituren konpainian: NG Sampleseko Kimo eta Snoid Jauna.
Kasualitateak ez dira maiz gertatzen eta, horregatik, polita da horiek nabarmentzea. Ekaineko egutegia esku artean hartu, egun bat hautatu eta gonbitea luzatu zion ´∫ateliteak Deluxe II’ irratsaioan parte hartzeko Telmo Trenorek Fermin Muguruzari. Negu Gorriak taldeak erabilitako sampleen inguruko «arkeologia musikala» egitea zen Trenorren intentzioa eta horretarako bildu nahi zituen NG Samples-eko Kimo eta Snoid Jauna eta, noski, Fermin Muguruza. Anaiaren heriotza gertatu zenetik elkarrizketarik ez du eman irundarrak. Dena utzi du bertan behera: kontzertuak, kolaborazioak, hedabideekin harrremanak, denbora bat hartu du berarentzako. Baina nonbait tentatu dio Telmo Trenorrek proposatutako gaiak eta baita konpainiak ere, eta horregatik heldu egin dio gonbiteari: «Ba egun ona aukeratu duzu! Justu gaur (ekainaren 25ean grabatu zen saioa) 30 urte betetzen dira Negu Gorriak-en ‘Gure Jarrera’ diskoa kaleratu genuenetik.»
Asteazkenero gidatzen du Telmo Trenor disko ziztatzaileak ‘∫ateliteak’ saioa Naiz Irratian. Elektronika saioa da eta badu sekzio bat ‘Who is it’ izena duena. Bertan, kantuetako sampleak aztertu egiten dira eta jatorrizko abestiak entzuten. Esan daiteke sampleak direla beste kantu edo audioetatik hartzen diren mailegu musikalak eta maiz gertatu moduan teknika honen jatorriaren inguruan bertsio ugari daude. Batzuek diote XX. mende hasieran New Orleanseko jazzlariak izan zirela aitzindariak, maiz hartzen zituztelako beste kantuetako zatitxoak, eta progresioak egin abiadura azkartuz edo motelduz. Beste batzuek Pierre Schaeffer dute teknika honen sortzailetzat. Teoria honek dio Schaeffer musikarekin esperimentatzen hasi zela aurretik egindako grabazioekin: loopeatu, pitcha aldatu, abiadura azktartu eta moteldu….eta noski hau guztia posible egin zen grabagailuen komertzializazioa eman zenean, orduan, erabat demokratizatu egin zen samplegintza.
Negu Gorriak taldeko arkeologia musikal ariketa honetan ezin ziren faltatu Kimo eta Snoid Jauna, Arkaitz Sagasti eta Urko Rodriguez, hurrenez hurren. Twitterren ezagutu zuten elkar, norbaitek bota zuen erroka: Negu Gorriakeko zenbat sample ezagutzen dituzue? Eta haria luzea izan zen, oso luzea, hain luzea blog bat sortzeko adina eduki bildu zutela eta horrela sortu zuten Kimo eta Snoid Jaunak ‘NG Samples’. Dudarik gabe, altxor bat Negu Gorriaken grupientzako. Baina orain ezin da bisitatu, OVH interneteko azpiegitura enpresak izandako sutearen ondorioz ‘kaput’ egin zuen NG Samplesek. Hala ere, gogoz geratu bazarete, aukera bat baduzue: Info7 irratiko Kale Gorrian saioan astero egiten zuten kolaborazio bat Negu Gorriakeko sample baten berri emanez. Hemen ‘Gora Herria’ kantuaren inguruan egindakoa.
Kortatu
Kortaturen garaian hasi ziren sampleak erabiltzen lehen aldiz, ‘Kolpez Kolpe’ kantua horren adibide. Public Enemy rap taldea izan zen erreferentzia. «Garaian The Clashek kolpatu ninduen bezala, kolpatu ninduen Public Enemy taldeak», esan du Fermin Muguruzak. Long Islandekoek 1988an kaleratu zuten ‘It Takes a Nation of Millions to Hold Us Back’ hip-hop diskoa, hor entzun zituen sampleak lehendabiziko aldiz Muguruzak, eta kontatu du nola hasi ziren lehen samplea propioak egiten. «Kaki Arkarazo Tolosako zezen plazara joan zen haizkora apostu bat zegoelako, grabagailu batekin hurbildu zen eta haizkolariaren arnasa eta guzti grabatu zituen. Sample hori kantu gehiagotan ere erabili dugu!», gaineratu du.
Samplegintzak asko zor dio grabagailuari, horren adibide ere bada ‘Bertso-Hop’.«Nik bi orduko saio bat nuen egunero Egin Irratian, gaueko 22.00etatik 00.00etara. Ah! Eta jakin guk asmatu genuela Maketa Lehiaketa eta ez Gazteak!», gogoratu du irundarrak. Garai haietara itzuliz, aipatu du: «Askotan genituen bonba mehatxuak baina gure erabakia zen estudioan geratzea saioarekin jarraitzeko».
Muguruzak gidatutako ‘Igo Bolumena’ saioaren aurretik, ‘Bota Puntua´saioa zegoen, usurbildar batzuek egiten zuten bertso-saioa. «Gaueko bederatzietarako egoten nintzen Egin Irratian nire saioa prestatzeko. Usurbilgo taldea kriston taldea zen eta harreman oso ona genuen. Kaki Arkarazok bezala, beraiek ere grabadora hartu eta bertso saioak grabatzen zituzten gero asteleheneko saioan komentatzeko. Eta nik bertsoak aditzen nituen bozgorailuetatik, ez nuen asko ulertzen baina oso interesgarria iruditzen zitzaidan. Behin grabazioak eskatu nizkien, eta horrela sortu genuen Bertso-Hop. Bi plater nituen, batean jartzen nuen ahotsa eta bestean zati instrumentala, esperimentazio hutsa izan zen».
Hain zen Negu Gorriak esperimentazio eremu, diskoa grabatzeko ingeniaria topatzea ez zela batere lan erreza izan. «Hemen Euskal Herrian ingeniari tekniko gutxi zeuden, behintzat bai, guri gustatzen zitzaigun musikarekin lan egiteko. Gogoratzen naiz guk argi esaten genuela: hau nahi dugu. Eta tekinariak, erantzun: hau? Hau gazki grabatuta dago!», kontatu du barrez Muguruzak. Baina M-ak taldea aditu zuenean, Kaki Arkarazorengan jarri zuen begia Ferminek. «Garaian telebista programa bat egiten zuen eta ohartu nintzen erreferentzia berdinak genituela: Talking Heads, New Age, Bad Brains…niretzako erreferente gorenak ziren».
Bien arteko sintonia ona izanen zelakoan ‘Kolpez Kolpe’ diskoa ekoizteko proposatu zioten Arkarazori, eta hark baietz. «Lokalera etorri zen, baina ez zen esku hutsik etorri, baita zera ere! Gitarra eta ‘anpli’ batekin etorri zen. Guk jotzen genuen bitartean bera hasten zen gitarrarekin txorakeriak egiten…..» eta disko ekoizle izatetik, Negu Gorriak taldeko partaide izatera pasa zen. «Hor hasi zen Negu Gorriak-en ideia, oso argi genuelako Negu Gorriak taldea esperimentazio gune bat behar zela izan», esan du Muguruzak.
Sampleetaz hitz egitea esan nahi du erreferentziak zerrendatzea, eta ur askotatik edan izan du Muguruzak. Juan Mari Beltran, BAPeko Okene, Xabier Montoya gogoratu ditu besteak beste. Baina baita zenbait talde ere, The Clash, Public Enemy, Aretha Franklin, Peter Tosh, Benjamin Zephaniah. Eta nola ez, soula eta musika beltza, reggaea, D&B edo jungle errimoak. «Rolling Stones musika aldizkarian elkarrizketatu ninduten behin eta ea zein musikari izan nahiko nukeen galdetu zidaten. Nik Ottis Redding izan nahi nuela erantzun nuen. Muguruzaren ustez hark irudikatzen baitu: sentitzea dena, bizipoza, sufrimendua, «dena adierazten du eta berdin Areta Franklinek ere», dio. «Euskaldun bezala ere sentitzen dut herri honetan asko sufritu dugula. Hemen egon gara 200urte gerretan. Gure kultura eta gure sustraiak sakonak dira. Hemen badugu kultura borrokalari bat, gu langileak gara eta musika izan da bertsio ofizialetik kanpo erabili den tresna bat. Nik komunidade batentzat egiten dut lan eta haientzat abesten dut».
Bisitari iraultzailea Hego Ameriketan da bere nagusitasuna erakusten eta hori guztia girotzeko, Los Van Van handiez gain Willie Colón ere ezin zen falta. Bere hit handienetakoa izan zen 1990.ean kanta hau:
Williek bere kantaren hasiera animatzeko erabili zuen aldaketa latz eta alai huraxe erabili zuten negutarrek Bisitari Iraultzailearen azken zatian. Entzun!